Çocuklarda Çocuklarda Hiperaktivite ve Dikkat Eksikliği Tedavisi
Günümüzde önemli bir sorun olarak karşımıza çıkan Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) , 7 yaşından önce başlayan ve çocuğun gelişim düzeyine uygun olmayan, dikkati toplama ve sürdürme, aşırı hareketlilik ve ataklıkla karakterize yaşam boyu devam eden nörolojik kaynaklı bir sorundur. Okul çağı çocuklarında %3-5 oranında görülmektedir ve görülme sıklığı erkek çocuklarda daha yüksektir.
DEHB tanısı konulabilmesi için yaşanan problemlerin;
- En az 6 ay süregelmesi
- Çocuğun yaşından ve gelişimsel seviyesinden beklenenlere uygun olmaması(2 yaşındaki çocuk için normal olan davranışlar 10 yaşındaki bir çocuk için anormaldir)
- 7 yaşından önce başlamış olması, ortalama 5-6 yaş civarında ilk belirtileri gösteriyor olması gereklidir.
DSM-IV-TR Tanı Ölçütleri Kitabında yer alan DEHB ( Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) Belirtileri:
1. Dikkatsizlik belirtileri:
- Detaylara dikkatini vermez ya da dikkatsizce hatalar yapar.
- Oyun ya da görevlerde dikkatini sürdürmekte zorlanır.
- Yönergeleri takip etmez ve okul ödevlerini, görevlerini bitiremez.
- Doğrudan onunla konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi görünür.
- Görev ve aktiviteleri organize etmekte zorlanır.
- Zihinsel gayret sarf edilmesi gereken görevlerden sıklıkla kaçınır, bunları sevmez ya da bunları yapmaya isteksizdir
- Görevler ve aktiviteler için gerekli olan araçları sıklıkla kaybeder
- Dış uyaranlar tarafından dikkati kolay dağılır.
- Günlük aktivitelerinde unutkandır
2.Hiperaktivite/dürtüsellik :
2. A- Hiperaktivite
- Kıpır kıpırdır.
- Oturmasının beklendiği ortamlarda oturduğu yerden kalkar.
- Uygun olmayan ortamlarda aşırı şekilde koşar ya da tırmanır (ergenlerde özel bir rahatsızlık hissiyle sınırlı olabilir)
- Sessizce oyun oynamakta zorlanır
- Hareket halindedir ve “motor takmış gibi”dir.
- Çok konuşur.
2.B- Dürtüsellik
- Sorular tamamlanmadan yanıtını verir.
- Sırasını beklemekte güçlük çeker.
- Diğerlerini keser ya da araya girer (konuşmalar, oyunlar gibi)
- Belirtiler okul başarılarını ve arkadaş ilişkilerini olumsuz yönde etkilemektedir.
- Ergenlerde huzursuzluk ve sessiz etkinliklere yoğunlaşmada zorlanma, riskli davranışlar (araba, motosiklet kazaları)
- Dürtüsellik
a- Tehlikeli aktivitelere girişme,
b- Sınıfta konuşma,
c- Sırasını bekleyememe, diğerlerinin oyun ya da konuşmalarının arasına girme
d- Akran ya da yetişkinlerle sık tartışmalara ve reddedilmeye
e- Ödül” gecikmesine dayanamazlar.
Ayrıca bu çocuklar;
- Muhakeme becerisinde sorunlar.
- Sık duygusal dalgalanmalar, ani öfke patlamaları görülebilir.
- Öz güvenleri düşük, hem içe hem de dışa yönelim sorunlarına yatkın çocuklardır.
DEHB’nda biyolojik etkenler rol oynar, olumsuz psikososyal etkenler yalnızca klinik tablonun ağırlığı ve prognozda önemlidir.
DEHB’na eşlik eden diğer psikiyatrik tanıların oranı %46-68 (KOKGB, DB, duygudurum bzk, anksiyete bozukluğu, öğrenme güçlüğü,mental retardasyon, tik bzk, borderline kişilik bzk…).Tedavi edilmeyen olgularda eşhastalanım riski artmaktadır.Olguların yaklaşık %60’ında bozukluğun yetişkinlik döneminde de devam ettiği, %25’inin ise antisosyal kişilik bozukluğu geliştirdiği gösterilmiştir.
Bozukluğu tanıyabilmek için gelişimsel özelliklerin yanı sıra okul, aile ve akran çevresi içinde çocuğun sergilediği performans ve davranışların irdelenmesi bilgi vericidir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite bozukluğu bir çok çocukta normalde görülebilecek belirtileri içerir, ancak tanıyı koyarken bunların sayısı, süresi ve çocuğun hayatını ne ölçüde olumsuz etkilediği önemlidir. Tanı için çocukta bu iki gruptan birinde ya da her ikisinde yer alan belirtilerin en az 2/3’si bulunmalıdır. Ayrıca, belirtilerin 7 yaşından önce başlamış olması ve en az iki farklı ortamda sorun yaratıyor olması gerekir.
Genel Hiperaktivite belirtileri
- Yerinde duramazlar,oldukçahareketlidirler
- Oturması gerektiği halde oturamazlar
- Sessiz sakin oyun oynamakta güçlük çekerler
- Yerli yersiz koşup tırmanırlar
- Çok konuşurlar,hızlı konuşurlar,yüksek sesle konuşabilirler
- Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan cevabını yapıştırırlar
- Her zaman bir şeylerle uğraşırlar
- Sırasını beklemekte zorlanırlar
- Olaylara veya konuşmalara müdahale edip yarıda keserler
Genel Dikkatsizlik belirtileri
- Yönergeleri başından sonuna kadar takip edemezler
- Dikkatlerini yaptığı işe veya oyuna vermekte zorlanırlar
- Evde veya okulda yapacağı işler ve aktiviteler için gereken malzemeleri kaybederler
- Siz konuşurken dinlemez gibi görünürler
- Detayları gözden kaçırırlar
- Düzensiz görünürler
- Uzun süre zihinsel çaba gerektiren işleri yapmakta zorlanırlar ve bunlardan kaçınırlar
- Unutkandırlar
- İlgileri kolayca başka yönlere kayar
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ile beraber sık görülen durumlar nelerdir?
DEHB ‘i olan olan çocuklar diğer bazı psikolojik bozuklukların gelişmesi ya da beraber görülmesi açısından yüksek risk taşırlar:
- Davranım Bozukluğu (Karşıt olma-karşıt gelme bozukluğu)
- Depresyon
- Anksiyete Bozuklukları (takıntılar,fobiler, korkular, kaygılar vb.)
- Gelişimsel ( motor becerilerinde) gecikmeler
- Öğrenme Güçlükleri
- Tourette Bozukluğu ve diğer Tik Bozuklukları
- Enürezis Nokturna (gece altını ıslatma)
- Antisosyal Kişilik Bozukluğu
- Borderline Kişilik Bozukluğu
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Tedavisi Süreci
Amerikan Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü’nün yürüttüğü çok merkezli bir çalışmanın sonucunda, Hiperaktivite Tedavisi DEHB belirtilerinin düzeltilmesinde en etkili yöntem ilaç tedavisi olduğu bulunmuş olmakla birlikte, davranış bozuklukları, kaygı, depresyon, kendine güven,sosyal beceri sorunları, akademik sorunlar, anababa ile ilişki problemleri gibi sorunların çözümünde anne-baba ,öğretmen eğitimi ve evde-okulda uygulanan davranış kontrol yöntemlerinin,davranış düzenleyici psikoterapi tedavisinin birlikte uygulanmasının, ilaç tedavisinden daha etkili olduğu görülmüştür.